اما مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی که در سال 1308 ش به دنیا آمدند، در وقت نگارش این شرح حال 22 سال داشته اند. استاد عزیز ما مرحوم طباطبائی در هشتم اسفند سال 1374 و در اوج ناباوری همه دوستان و نزدیکان از دنیا رفتند در حالی که کارنامه درخشانی در نگارش و تحقیق و تربیت شاگردان از خود برجای گذاشتند. فهرست کارهای ایشان را به تفصیل در مدخل مربوط به ایشان در ویکی پدیا می توان ملاحظه کرد. در همین شرح حال می توانیم ملاحظه کنیم که استاد در سن 22 سالگی به چه نکات دقیقی در شرح حال نویسی واقف بوده و چگونه سعی کرده اند ضمن نگارش شرح حال مرادشان مرحوم آقای خویی، گزارشی هم از وضعیت نجف و دانش های موجود در آن و حتی برخی از جنبه های اصلاحی ارائه دهند.

از دوست عزیز جناب دکتر غلامحسین عماد زاده که خود استاد فلسفه در دانشگاه شهید بهشتی هستند و اوراق این شرح حال را در اختیارم گذاشتند، نگاه سپاس را دارم. امیدوارم در ذکر این تواریخ بر خطا نرفته باشم.

رسول جعفریان

*******

 سید الفقهاء و نابغة الاصول، مفخرة المذهب، حضرت آیت الله العظمی آقای حاج سید ابوالقاسم بن سید علی اکبر موسوی خویی، یکی از مراجع بزرگ تقلید و از نوابغ بزرگ و شخصیت های برجسته علمی عالم تشیع است.

تولد ایشان در نیمه رجب سال 1317 هجری در خوی (یکی از شهرستان های آذربایجان) رخ داده. از هنگام خردسالی سیمای بزرگی در او نمایان، و آتیه درخشانی در او جلوه گر بود. از این رو والد معظّمشان در تربیت و تعلیم و تهذیب ایشان نهایت کوشش را داشت؛ و هم از این جهت بود که در سن 13 سالگی، یعنی در سال 1330 شخصاً خودش به همراه همه افراد خانواده، او را برداشته به نجف اشرف برد تا در آنجا کلیه وسائل تحصیل را از برای او مهیا، و خود مواظب تمام جهات و شئون او باشد. پدرش آتیه عجیبی را در این نونهال مترقب است، دست قدرت و مدد غیبی هم تمام ابزار کار و وسائل تحصیل و آنچه شرط موفقیت است به رایگان در اختیار او گذارده، در ملایم ترین محیط شروع به تحصیل نمود. والد معظمش که از تلامذه و خواص اصحاب مرحوم آیت الله طباطبائی یزدی بود، در مدرسه سید برای فرزند خود حجره ای تهیه کرد. آیت الله خویی شروع به تحصیل نمود. آیت الله خویی در همان اوان تحصیل هم ممیزاتی داشت که در کمتر کسی جمع می شود. از جمله:

1. هوش و ذکاوت فوق العاده؛ 2. حافظه بسیار قوی؛ 3. قریحه سرشار و ذوق سلیم و فهم مستقیم؛ 4. جدیت و کوشش و تحمل زحمات طاقت فرسا در تحصیل؛ 5. دقت نظر و تحقیق علمی و تعمق فکری؛ 6. سرعت انتقال و جولان ذهن؛ 7. کثرت مطالعه و غور و تتبع و تفحص در کتب و اقوال؛ 8. خوش بینی و منطق ساده و روان.
اینها تمام موهبت های الهی است که در کمتر کسی همه آنها جمع شده است. آیت الله خویی مجموعه همه این کمالات و کمالات دیگر می باشد. «آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری».

چنان چه به تجربه رسیده، کسانی که دارای استعداد بسیار قوی هستند، طاقت تحمل زحمت در علمیّات را ندارند. به همین جهت از آن استعداد، استفاده نمی توانند بکنند. در صورتی که این گونه افراد نادر، اگر در تحصیل جدی بکوشند، به فاصله کمی، مراتب نائل و مقامات بسیار شامخی را احراز می کنند. چنان که اشخاصی هم که استعداد خیلی قوی دارند تفاوت دارند: کسانی را می بینید در اثر هوش سرشار هر مطلبی را فوری به خوبی درک می کنند، ولی در اثر قوی نبودن حافظه، از دست می دهند، و کسانی را می بینید اگر مطلبی درک کنند، در اثر حافظه قوی همیشه در نظرشان مجسم و مستحضرند، اما در اثر کمی ذکاوت از درک مطالب قاصرند؛ و همچنین در میان دانشمندان، کسانی که تسلط و احاطه و تتبع زیادی در کتب و اقوال دارند، به تحقیقِ در مطالب کمتر می رسند، چنانچه کسانی که در مقام تحقیق و تدقیق هستند تتبع کاملی ندارند. در تمام دوره تاریخ افراد نادری استثناء شده اند. یکی از آنها در عصر حاضر، آیت الله خویی است که حائز مجموعه همه این کمالات است. دارای استعداد و نیرومند، هوش و ذکاوت سرشار و هم حافظه فوق العاده، و نیز هم در تتبع و احاطه کم نظیر، و هم دارای تحقیقات و آراء بسیاری می باشند که در محافل دانشمندان مورد بحث و در آثار علمی مورد دقت نظر است.
 آیت الله خویی، در مدت شش سال تحصیلات مقدماتی و سطحی خود را تکمیل نموده، از سال 1336 ق به درس خارج پرداخت، و از محضر نوابغ بزرگ و ملازمت اساطین علم و اساتید عالی قدر بهره کافی گرفت. مانند:
1. مرحوم آقا شیخ مهدی مازندرانی
2. مرحوم شیخ الشریعه اصفهانی
3. مرحوم نابغه علوم آقا شیخ محمد حسین کمپانی؛ مدت چهارده سال ملازم ایشان بوده، و فقه و اصول و معقول را در خدمت ایشان تکمیل کرده، و تقریرات فقه و اصول ایشان را می نوشته
4. مرحوم آقا ضیاء عراقی
5. مرحوم میرزای نائینی؛ مدت چهارده سال از بهترین شاگردان ایشان بوده، و تقریرات فقه و اصول ایشان را می نوشته که درجات ایشان (هفت سال پیش از فوت مرحوم نائینی) تقریرات اصول ایشان در سن سی و یک سالگی آیت الله خویی (یعنی سال 1348ق) در صیدا چاپ و تا ابد ارمغانی جاوید به دست اهل فضل و دانش داده، و اخیراً به جهت یافت نشدن نسخ آن با تجدید نظر و تعلیقات، مجدداً در تهران به چاپ رسید.

تبحر آیت الله خویی در علوم مختلف

 آیت الله خویی نه تنها در علم فقه نبوغ دارد یا در علم اصول اول شخص است، بلکه در کلیه علوم اسلامی تخصص و تبحر کامل دارد، و صاحب مطالعه و تحقیق و تتبع می باشد. علم کلام و معارف اسلامی و عقاید و ردود مادی گری و طبیعی گری و سایر ادیان و مذاهب باطله را در محضر نابغه بزرگ، استاد فن، مرحوم علامه بلاغی فرا گرفته، و سالیان دراز ملازمت ایشان را داشته، و در همان زمان در سن بیست و پنج سالی کتاب «نفحات الاعجاز» را نوشته، و بر رد کتاب «حسن الایجاز» در اثبات اعجاز قرآن تألیف و چاپ نموده، و استاد ایشان مرحوم بلاغی کمال توجه و علاقه را نسبت به مقام فضلی و استعداد و جدیت در تحصیل ایشان داشته، و در یکی از کتاب های خود که از کتاب نفحات الاعجاز نام برده می شود - رحله مدرسیه ج 2 ص 8 - با تجلیل و احترام نام ایشان را یاد می کند.
حکمت الهی و فلسفه طبیعی را نزد حکیم بزرگ مرحوم سید حسین حکیم بادکوبی و از محضر نابغه فلسفه علامه کمپانی و مرحوم بلاغی فرا گرفته اند.
علوم ادبی را نزد ادبای مشهور عصر فرا گرفته، و مطالعات و محفوظات ادبی ایشان زیاد و در این قسمت صاحب رأی و تحقیق می باشند.
هیئت و حساب و هندسه و سایر علوم ریاضی را در نزد اساتید متخصص وقت فرا گرفته، و خود مطالعات ممتدی در علوم ریاضی قدیم و کتب ریاضی جدید داشته، و از غالب علوم جدیده بهره کافی دارند.

تدریس آیت الله خویی

 آیت الله خویی زمانی که به درس خارج حاضر می شدند، خود به تدریس سطح اشتغال داشته ولی از سال 1350 ق تدریس سطح را ترک گفته، به تدریس خارج فقه و اصول پرداختند و در این مدت بیست سال، چهار دوره اصول را (اکنون دوره چهارم است) تدریس نموده، و در هر دوه عده بسیاری از فضلا و دانشجویان از محضرشان بهره مند گشته، و بیشتر آنها تقریرات درس ایشان را مرتب می نوشتند. از آنجا که آیت الله خویی بیان ساده و روانی دارند و در ترتیب و تهذیب و نظم مطالب علمی قدرت عجیبی دارند، لذا تقریرات نوشتن برای همه کس میسر و غالب شاگردان ایشان تقریرات ایشان را نوشته و می نویسند. به طوری که تاکنون در این چند سال، چهار تقریرات از بیانات ایشان چاپ و نشر شده: 1. فروع علم اجمالی؛ 2. دوه تمام مباحث عقلیه؛ 3. جبر و تفویض دوره سوم؛ 4. جبر و تفویض دوره چهارم.
مکتب تربیتی آیت الله خویی بهترین حوزه های تعلیمی دانشگاه نجف و خود آیت الله خویی تمام همت خود را به تربیت و تعلیم و تهذیب طلاب معطوف داشته، کوچکترین افراد طلبه سؤال علمی که داشته باشند به خوبی و آسانی می توانند ایشان سؤال نموده، و حل و توضیح و جواب مطلب خود را دریافت دارد، بدون آن که مشروط به وقت معین یا جای معینی باشد. (این اخلاق معاشرتی و حسن استقبال مراجع و فضلا و مدرسین نجف، از طلاب و محصلین، معروف حوزه های علمیه می باشد). از این رو می توان نوید داد که تربیت شدگان مکتب تعلیمی ایشان زندگانی علمی شیعه را در آتیه تکفل و تأمین نمایند، چنانچه هم اکنون در مرکز و بلاد دیگر چرخ های تدریس سطح را اداره و برخی تدریس خارج نیز دارند.
آیت الله خویی روزی چهار درس خارج می گویند. شب ها اصول می گویند، و صبح ها فقه می گویند، و پیش از ظهرها در منزل برای چند تن از فضلای برجسته درس فقه خصوصی می فرمایند. عصرها خارج مکاسب می فرمودند که از شدت گرما و کثرت اشتغال فقط این درس را به طور موقت ترک نمودند.
آیت الله خویی در شبانه روز به استثنای چند ساعت برای خواب و کارهای ضروری، دائماً مشغول می باشند، و به طور مرتب یا تدریس می فرمایند یا مطالعه یا تحقیق یا تألیف و آنی بیکار نیستند.
مجالس عادی ایشان هم مدرسه سیاری است که آنی از مذاکره علمی خالی نیست. الحق این شخصیت علمی و این نابغه بزرگ، از بزرگترین مفاخر علمی عالم تشیع است.

درس تفسیر

 دانشگاه نجف از آغاز تأسیس تاکنون در این قرون متمادی مرکز کلیه علوم مذهبی و فنون اسلامی، همچنان که مرکز روحانیت شیعه و مقرّ ریاست مذهب و مصدر تقلید و فتوا و احکام فقه جعفری بوده، و یک کنگره علمی جهانی و بین المللی بوده که از کلیه نقاط جهان و تمامی کشورهای اسلامی برای تحصیل فقه و احکام اسلامی به باب مدینه علم پیغمبر اسلام می رفته اند. همچنان که مرکز تدریس کلیه علوم مختلف دیگر نیز بوده، و در پرتو امواج رؤسای مذهب، مانندگان شیخ طوسی و علامه ها و مقدس اردبیلی ها و بحر العلوم ها و کاشف الغطاها و صدها دیگران که در مرکز، ریاست مذهب را داشته اند، تمامی علوم در نجف اشرف تدریس می شده، و رواج کامل داشته، و در هر علمی نوابغ و مؤسسین و متخصصین و مؤلفین و کتاب های بیشماری در هر قرنی به جهان علم و دانش ارزانی داشته، از همان ابتدای تأسیس همچنان که مبسوط و خلاف و نهایه را در فقه و عده را در اصول داشته، تهذیب و استبصار را که دو کتاب از کتب اربعه شیعه است در حدیث، و تبیان را در تفسیر، و فهرست را در رجال نیز داشته است.
این بود تا این فتره اخیره که جز فقه و اصول، سایر علوم رو به ضعف نهاد، و بزرگانی که در علوم دیگر نیز تخصص داشتند، از آنها تقدیر نشد، و از اظهار آن خودداری کردند، ولی اکنون قریب پنج سال است بحمد الله نجف اشرف حیات علمی خود را تجدید می کند. علاوه بر فقه و اصول، سایر علوم دینی نیز رواج کامل گرفته، و از هر کدام چندین حوزه درسی منعقد است، و این همه تالیفات و مطبوعات زیاد که در همین چند ساله، با فقد تمام وسائل مادی به چاپ رسیده، از آثار همان است.
و اوّل کسی که از بزرگان در این راه قدم نهاد و اقدام نمود و راه را بر دیگرن باز کرد، آیت الله خویی بود که شروع به تدریس خارج علم تفسیر نمودند، و مشغول تألیف یک دوره تفسیر مطابق احتیاج و نیاز عصر شدند. کم کم دیگران نیز اقدام به تدریس تفسیر و سایر عللوم اسلامی نمودند. این اقدام از برجسته ترین خدمات علمی و دینی آیت الله خویی محسوب می شود.
آیت الله خویی مردیست پاک و بی آلایش، مردیست پارسا و پرهیزکار، مربی ملکات نفسانی و معلم اخلاق فاضله، دارای زندگانی بی نهایت پاک و ساده و بی آلایش، دانشمندی است دارای فکر عالی و روشن، و کاملا آشنا با اوضاع جهان، و رجل دینی است؛ بی نهایت غیور بر نوامیس دینی و مظاهر مذهبی؛ در راه خدمات دینی و اجتماعی، نهایت جدی و کوشا، آثار حقیقت و صدق و صفا در او مشهود و نمایان است. با کوچکترین افراد طلبه با نهایت تواضع و اخلاق روبرو گشته و با آنها نشست و برخاست می نماید. در عین حال هیبت علمی او در اعماق حوزه نجف جا دارد.

سفرهای آیت الله خویی

 آیت الله خویی در سال 1353 به زیارت بیت الله الحرام مشرف شده و در ملاقات با ابن سعود مذاکرات مذهبی زیادی نموده اند، و در مسجد مدینه با یکی از دانشمندان عامه، هر شبه مجلس مذاکرات مذهبی داشته، به طوری او را مجذوب می کند که هر شب فریفته بیانات ایشان شده و تا پاسی از شب، هر شب برای مذاکره با شوق حاضر می شد.
و در رجب سال 1367 ق برای زیارت ارض اقدس سفری به ایران نموده، و در خرمشهر و قم و تهران و مشهد و سایر شهرها استقبال شایانی از ایشان به عمل آوردند. ما برای نمونه آنچه را که در روزنامه استوار چاپ قم شماره 942 تاریخ 1328/2/12 ش نوشته شده، عینا نقل می کنیم که در آن روزنامه ضمن معرفی آیت الله خویی گوید: خبر ورود معظم له که به قم رسید، هیجان دیگری در روحانیین و سایر طبقات ایجاد شد. لذا جمیع طبقات تعطیل و با استقبال شایانی مقدم شریفش را گرامی داشتند. عده زیادی تا اراک و سپس متناوبا از اراک تا شاه جمال، حوزه علمیه و طبقات دیگر برای پذیرایی و عرض خیر مقدم حضور داشتند، و در سلفچگان که در هفت فرسخی قم است، فضلای حوزه علمیه و علما و طلاب و برخی از طبقات دیگر و همچنین در «طرلاب» عده کثیری حضور داشتند، و از چند کیلومتری شاه جمال تا شاه جمال جمعیت کثیری مستقبلا با احساسات دینی پاک به استقبال شتافته بودند. در شاه جمال پذیرایی گرمی از طرف علمای عظام و تجار محترم از حضرت آیت الله بعمل آمد. پس از نیم ساعت توقف در آنجا، با مستقبلین به جانب شهر عزیمت نمودند. در شهر با احساسات غریبی از اهالی مواجه گشتند».

تألیفات آیت الله خویی

 1. اجود التقریرات: تقریرات اصول مرحوم نائینی در 1 جلد دو مرتبه چاپ شده.
2. تقریرات فقه مرحوم نائینی.
3. تقریرات اصول مرحوم کمپانی.
4. تقیرات فقه مرحوم کمپانی.
5. کتاب فقه استدلالی.
6. حاشیه استدلالی بر عروه.
7. کتاب تفسیر
8. حاشیه بر مکاسب
9. نفحات الاعجاز در اثبات اعجاز قرآن، چاپ نشده.
10. لباس مشکوک چاپ شده.
11. رساله در تحقیق غروب و مغرب.
12. رساله در تعارض استصحابین.
13. قاعده تجاوز.
14. رساله در ارث زوج و زوجه قبل از دخول.
رساله های عملیه ایشان چاپ و منتشر شده.

 آیت الله خویی از برجسته ترین شخصیت های علمی، و از مفاخر بزرگ عالم روحانیت و مذهب و بزرگترین نابغه اصول و از مؤسسین آن فن می باشد، و دارای مبانی و آراء و نظریات بسیاری است که مورد توجه دانشمندان است. تصمیم گرفته اند که علم اصول را تهذیب نموده، زیادی های آن را که در طریق استنباط احکام فقهی واقع می شود حذف نماید. چنان چه در دوره چهارم تا اندازه ای این فکر را عملی نموده اند.

  (پایان شرح حال مرحوم آیت الله العظمی خویی قدس سره به قلم استاد مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی)

منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی سیدمحمدصادق روحانی

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: